Bức tranh hào hùng, sôi động của ngày
23-9-1945 có ở ngay trong những lời chỉ đạo của Đảng, trong thư của Bác Hồ gửi
đồng bào Nam Bộ. Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, gìn giữ độc lập dân tộc
đã để lại những trang sử hào hùng, vẻ vang. Trang đầu tiên trong những tháng
năm bất khuất ấy là Ngày Nam Bộ kháng chiến.
Giở lại dòng tư liệu
Ngày 4-9-1945, tức là chỉ sau 2 ngày nhân dân
ta giành được độc lập, thực dân Pháp được sự hỗ trợ của quân Anh đã liên tiếp
khiêu khích, gây hấn hòng chiếm nước ta một lần nữa. Ngày 14-9-1945, tướng
Gracey, trưởng phái bộ quân đồng minh ở Sài Gòn, để ra thông báo cấm nhân dân
ta mang vũ khí, đi biểu tình và ra lệnh tước vũ khí lực lượng vũ trang cách
mạng. Tiến thêm một bước nữa, ngày 17-9, ban hành lệnh giới nghiêm và cấm báo
chí xuất bản. Ngày 19-9-1945, Cédille, được De Gaulle phong chức ủy viên Cộng
hòa Pháp ở Nam Đông Dương, đã họp báo ngang ngược tuyên bố: Việt Minh không đại
diện cho nhân dân Việt Nam và bất lực không giữ được trật tự. Pháp có nhiệm vụ
lập lại trật tự và sẽ thành lập một chính phủ theo đường lối của De Gaulle.
Quần chúng bất bình, các cuộc mít tinh biểu tình diễn ra khắp nơi, tỏ thái độ
ủng hộ chính quyền cách mạng và kiên quyết chống Pháp xâm lược để bảo vệ chủ
quyền dân tộc.
Sau nhiều ngày khiêu khích, đêm 22 rạng
sáng 23-9-1945, quân Pháp chiếm Sở Bưu điện, Sở Cảnh sát, trụ sở Ủy ban Hành
chính Nam Bộ và Quốc gia tự vệ cuộc; mở đầu cho cuộc xâm lược nước ta lần thứ
hai. Nhưng chúng đã bị quân dân Sài Gòn, cùng Nam Bộ đứng lên chống trả quyết
liệt.
Biết trước âm mưu địch
Nhận định về ngày 23-9 ở Nam Bộ, chính các nhà
nghiên cứu quân sự của Pháp đã xác nhận: Việt Minh yếu hơn về trang bị vũ khí,
nhưng tinh thần của họ mạnh hơn ta gấp bội, bởi họ có ý chí quyết thắng và
lường trước được diễn biến. Quả đúng như vậy, Xứ ủy và Trung ương đã biết sớm
và rõ âm mưu của giặc Pháp. Ngay sau Quốc khánh 2-9, Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ
được thành lập. Ngày 9-9-1945, Tổng bộ Việt Minh ra lời kêu gọi ngay tại Sài
Gòn: “Trong hạ tuần trước, chúng ta đã đem lại chánh quyền cho dân tộc
một cách rất hòa bình và nhanh chóng. Nhưng bây giờ chúng ta sắp phải đem xương
máu ra để giữ vững nền độc lập cho Tổ quốc. Bởi thực dân Pháp đang muốn xâm
phạm nó.
Giặc Pháp đã động binh ở đôi tỉnh bên Lào và
định vượt dãy Trường Sơn để đè ép ta một lần nữa. Song chúng đã bị quân giải
phóng từ Bắc vào đánh chặn. Những vụ định đổ bộ của quân Pháp ở vào miền duyên
hải đã bị đánh lui...
Hỡi anh em, chị em đồng bào thân tín !
...Muốn tránh nỗi lầm than và cay đắng của bảy
tám mươi năm qua, chúng ta hãy lột mặt nạ bọn khiêu khích..., thi hành triệt để
huấn thị của chánh phủ lâm thời...”.
Ngay chiều 23-9-1945, Ủy ban Kháng chiến Nam
Bộ phát đi lời kêu gọi “Đồng bào hãy đoàn kết để bảo vệ quốc gia; thực
hiện tổng đình công và bất hợp tác với địch; phá hoại đường giao thông, phong
tỏa vận chuyển, tiếp tế để bao vây địch”.
Ngày 24-9-1945, chính phủ lâm thời gửi huấn
lệnh cho quân và dân Nam Bộ “Lòng quyết tâm dũng cảm của nhân dân Nam
Bộ chống lại quân xâm lược chẳng những làm cho đồng bào cả nước khâm phục, mà
lại còn chứng tỏ cho cả thế giới đều biết các quyền độc lập của nhân dân Nam
Bộ...”.
Tất cả đã được trù liệu. Một không khí hừng
hực, sẵn sàng chiến đấu hy sinh bảo vệ nền độc lập dân tộc lan rộng khắp cả
nước.
“Tôi chắc và đồng bào cả nước đều chắc”
Quyết tâm kháng chiến của Xứ ủy và nhân dân
Nam Bộ được Trung ương Đảng và Hồ Chủ tịch tán thành. Ngày 26-9-1945, Bác Hồ đã
có thư kêu gọi:
“Hỡi đồng bào Nam bộ!
Nước ta vừa tranh quyền độc lập, thì đã
gặp nạn ngoại xâm. Khi còn chiến tranh với Nhật, thì bọn thực dân Pháp hoặc đầu
hàng, hoặc chạy trốn. Nay vừa hết chiến tranh thì bọn thực dân Pháp hoặc bí
mật, hoặc công khai lại mò lại. Trong 4 năm, họ đã bán nước ta hai lần. Nay họ
lại muốn thống trị dân ta lần nữa.
Tôi chắc và đồng bào cả nước đều chắc vào lòng
kiên quyết ái quốc của đồng bào Nam Bộ. Chúng ta nên nhớ lời nói oanh
liệt của nhà đại cách mạng Pháp: “Thà chết tự do hơn sống nô lệ”.
Tôi chắc và đồng bào Nam Bộ cũng chắc
rằng chính phủ và toàn quốc đồng bào sẽ hết sức giúp đỡ những chiến
sĩ và nhân dân đang hy sinh tranh đấu để giữ vững nền độc
lập của nước nhà.
Tôi chắc và tất cả đồng bào đều chắc rằng
những người và những dân tộc yêu chuộng bình đẳng tự do trên thế
giới đều đồng tình với chúng ta.
Chúng ta nhất định thắng lợi vì chúng ta
có lực lượng đoàn kết của cả quốc dân.
Chúng ta nhất định thắng lợi vì cuộc
tranh đấu của chúng ta là chính đáng.
Tôi chỉ muốn dặn đồng bào Nam Bộ một lời: đối
với những người Pháp bị bắt trong chiến tranh, ta phải canh phòng cho cẩn thận,
nhưng phải đối đãi với họ cho khoan hồng. Phải làm cho thế giới, trước hết cho
dân Pháp, biết rằng: Chúng ta là quang minh chính đại. Chúng ta chỉ đòi độc lập
tự do, chứ chúng ta không vì tư thù, tư oán; làm cho thế giới biết rằng chúng
ta là một dân tộc văn minh, văn minh hơn bọn đi giết người cướp nước.
Nước Việt Nam độc lập muôn năm!
Đồng bào Nam Bộ muôn năm!”
Tôi chắc và đồng bào đều chắc – rằng, những
người và những dân tộc yêu chuộng bình đẳng tự do trên thế giới đều đồng
tình với chúng ta; rằng, cuộc kháng chiến nhất định thắng lợi vì chúng ta có
lực lượng đoàn kết của cả quốc dân. Theo lời kêu gọi tiên tri ấy của Bác Hồ, cả
nước đã đứng lên cùng Nam Bộ chiến đấu. Liên tiếp, các đội quân Nam tiến được
lệnh lên đường tiến về phía Nam đã kịp thời cùng quân và dân TP Sài Gòn - Chợ
Lớn chiến đấu ở mặt trận Bình Lợi... Từ đây, bắt đầu cuộc kháng chiến chống
Pháp với những trang sử hào hùng bất khuất của dân tộc.
Hoành Trí (Cục lưu trữ Quốc gia)
+ ảnh (Phát lệnh toàn quốc
kháng chiến ở Hà Nội, tháng 12/1946. Ảnh: Tư liệu/TTXVN)